Για τις αρχαιότητες στο Μετρό Θεσσαλονίκης

Ας ξεκινήσουμε με δύο παραδοχές. 

Η πρώτη είναι η αναγκαιότητα βελτίωσης της συγκοινωνίας στη Θεσσαλονίκη. Στα πλαίσια αυτά προτάχτηκε ως λύση η κατασκευή ΜΕΤΡΟ, όμοια μ’ εκείνη της Αθήνας. Η δεύτερη είναι ότι στη διαδρομή που επιλέχθηκε, χαράχθηκε πάνω σε σημαντικές αρχαιότητες, βυζαντινών χρόνων, οι οποίες ήταν σφραγισμένες από νεώτερες επιχώσεις. Είχαν μάλιστα προειδοποιηθεί, τόσο η τεχνική εταιρεία, όσο και  οι κυβερνώντες για τη δυσκολία του εγχειρήματος. Παρ’ όλα αυτά η κατασκευή του ΜΕΤΡΟ αποφασίστηκε.

Η κατασκευή του ΜΕΤΡΟ λοιπόν, παρά τις αντίθετες προτάσεις βελτίωσης της συγκοινωνίας που κατά καιρούς υπήρχαν, προχώρησε με αποτέλεσμα να φτάσουμε στον περίφημο σταθμό Βενιζέλου, στον οποίο αποκαλύφθηκε σημαντικό τμήμα  βυζαντινών αρχαιοτήτων. Πρόκειται για μοναδικά ευρήματα αυτής της εποχής σύμφωνα και με την εισήγηση της αρμόδιας υπηρεσίας, (9^η ΕΒΑ) τα οποία σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση. Πρόκειται για τον κεντρικό δρόμο καθώς και έναν άλλο δρόμο κάθετο σ’αυτόν, βασικό τμήμα του οδικού δικτύου της βυζαντινής πόλης. Ο κεντρικός αυτός δρόμος  είναι πλακόστρωτος όπως και η πλατεία. Επίσης σώζονται παρακείμενα της οδού, αρκετά οικοδομήματα της ίδιας εποχής.

Τι θα περιμέναμε μετά από αυτή την εκπληκτική αποκάλυψη των αρχαιολόγων; Να συνεδριάσει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ)και να ζητήσει από την εταιρεία κατασκευής του ΜΕΤΡΟ να επανεξετάσει τη χάραξη της διαδρομής, έτσι ώστε να σωθούν οι αρχαιότητες και να συνυπάρξουν αρμονικά με το έργο του ΜΕΤΡΟ, όπως έγινε σε πολλές αντίστοιχες περιπτώσεις στην Αθήνα.  Αντ’ αυτού τα μέλη του ΚΑΣ με πρόεδρο του, τη γενική γραμματέα (η οποία είναι και αρχαιολόγος) άκουσαν ευπειθώς  το σύμβουλο της εταιρείας κ. Μ. Τιβέριο, επίσης αρχαιολόγο καθηγητή της  Κλασικής αρχαιολογίας και πριν από λίγες μέρες και Ακαδημαϊκό να εισηγείται την απομάκρυνση των αρχαιοτήτων με τον αστερίσκο ότι σύμφωνα με ρεπορτάζ του Βήματος «…άλλωστε όπως είπε δεν θα έπρεπε να γίνουν οι σταθμοί…», αλλά αφού γίνονται δηλαδή προτείνεται να παραμείνουν τα αρχαία  έγκλειστα σε στρατόπεδο ή και ακόμη μακρύτερα; Μια ιδέα, «της μεταφοράς» την οποία υιοθέτησε χωρίς αιδώ, ομοφώνα το ΚΑΣ.

Ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων (ΣΕΑ) κινητοποιήθηκε άμεσα, απαραίτητο μάθημα για όσους θεωρούν ότι τα σωματεία εκφράζονται και κινητοποιούνται μόνο για οικονομικά αιτήματα,  και εξέφρασε την αντίρρησή του  για την απομάκρυνση των αρχαιοτήτων. Δεν ήταν η πρώτη φορά άλλωστε. Ο ΣΕΑ ήταν εκείνος που κατάφερε ν΄ αλλάξει τη χάραξη του Μετρό στην Αθήνα στην περιοχή του Κεραμεικού και να σωθεί ο αρχαιολογικός χώρος. Για τις αρχαιότητες της Θεσσαλονίκης  η Εταιρεία Αττικό Μετρό απάντησε μ’ ένα εκβιαστικό Δελτίο τύπου που συμπυκνώνονταν στην ιδέα ότι «αν δεν γίνει το δικό μας εγκαταλείπουμε το έργο». Τεράστιο κίνημα  διεθνούς συμπαράστασης με συλλογή υπογραφών και με τη συμπαράσταση του δημάρχου Θεσσαλονίκης κ. Μπουτάρη βρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ καίρια υπήρξε η απάντηση στην Εταιρεία από την πρόεδρο του ΣΕΑ κ. Δ. Κουτσούμπα.

Κάποιες διαπιστώσεις.

Το ΚΑΣ (στο οποίο συγκαταλέγονται αρχαιολόγοι κάθε ειδικότητας Κλασικοί, Βυζαντινοί αλλά και επιφανείς αρχιτέκτονες) με επικεφαλής την αρχαιολόγο Γενική Γραμματέα κ.Λίνα Μενδώνη  επιβραβεύει με τη γνωμοδότησή του,της απομάκρυνσης των αρχαιοτήτων, την πολιτική της εταιρείας η οποία δε θέλει να ξοδέψει άλλα χρήματα. Με λίγα λόγια το διορισμένο από την εκάστοτε πολιτική εξουσία, ΚΑΣ έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με το σκοπό δημιουργίας του και με τις ίδιες τις αρχαιότητες. Άλλωστε το είχε κάνει και παλαιότερα με την «αποδόμηση του Ζαγανίου» το οποίο ακόμη προσμένουμε να επανατοποθετηθεί στο κατάλληλο μέρος.

Βέβαια αργότερα στο νόμο τον οποίο δημιούργησε ως υπουργός πολιτισμού ο κ. Βενιζέλος (κι αυτός ο νόμος δικής του εμπνεύσεως) «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της  Πολιτιστικής κληρονομιάς» (Ν.3028/2002) προβλέπεται με το  άρθρο 42 παρ.1 «η μεταφορά και των αρχαίων και επανατοποθέτησή τους σε κατάλληλο μέρος», μετά από γνώμη του Συμβουλίου  και απόφαση του Υπουργού. Με λίγα λόγια το ΚΑΣ έδωσε και στην περίπτωση των αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης, τη δυνατότητα στον υπουργό ν’ αποφασίσει την απομάκρυνση των αρχαίων. Γι αυτό και το κάθε μέλος του φέρει σημαντική προσωπική ευθύνη για την απόφασή του. Νομικώς λοιπόν το ΚΑΣ καλύπτεται για τη γνωμοδότησή του, αλλά ηθικά όμως; Ή σ’ αυτή την περίπτωση η ηθική δε παίζει ουσιαστικό ρόλο, για να θυμηθούμε και τη ρήση του πρώην υπουργού Πολιτισμού κ. Βουλγαράκη «Ότι είναι νόμιμο είναι και ηθικό»; Και ποιο είναι το κατάλληλο μέρος; Το στρατόπεδο Παύλου Μελά;

Ας δούμε όμως και την ουσία. Μια οδός δεν είναι  όπως κάθε άλλο μνημείο. Είναι από τα σημαντικότερα σημεία στον πολεοδομικό σχεδιασμό μια πόλης. Δεν είναι ένα οικοδόμημα το οποίο μπορεί εύκολα να  μεταφερθεί. Είναι μοναδικό εύρημα σε κάθε αρχαία πόλη το οποίο πρέπει να συνυπάρχει κατά χώρα με το περιβάλλον του. Ας πάρουμε ένα αντίστοιχο παράδειγμα. Είναι δυνατόν να μεταφέρεις την αρχαία  Ιερά οδό της Αθήνας και να την επανατοποθετήσεις στα Λιόσια ή στο Μαρούσι; Βεβαίως όχι, έτσι όπως αποφάνθηκε σε άλλες αποφάσεις του το Υπουργείο και αφορούσαν στην Ιερά οδό. Σ’ αυτή την περίπτωση αποφασίστηκε και ορθά να είναι ορατή σε πολλά σημεία της δίπλα στη χάραξη του ΜΕΤΡΟ της Αθήνας. Μπορεί ν’ ανασυσταθεί  μια οδός με την αρχική της μορφή; Το υπόστρωμά της, στην αρχική τους θέση οι πλάκες του καταστρώματος; Βεβαίως, μπορεί ν’ αποφανθούν οι επιφανείς αρχιτέκτονες και μέλη του ΚΑΣ. Όλα γίνονται!  Μα αν για όλα υπάρχουν λύσεις γιατί δεν υπάρχουν λύσεις και από τους αρχιτέκτονες και μηχανικούς της Εταιρείας Αττικό Μετρό; Μήπως θα ’πρεπε να συμβουλευτούν τους συναδέλφους τους από το ΚΑΣ οι οποίοι διαθέτουν τη τεχνογνωσία;

Ας πούμε τα πράγματα με τ’ όνομά τους. Οι κκ. του ΚΑΣ δε θέλουν να χαλάσουν το χατίρι της πολιτικής ηγεσίας που με τη σειρά της δε θέλει να χαλάσει το χατίρι της Εταιρείας η οποία αποθρασυμένη  δεν ενδιαφέρεται για τις αρχαιότητες αλλά για το κόστος.  Όλα για το κέρδος λοιπόν και σε βάρος των αρχαιοτήτων.

Λίγα λόγια και για τους συμβούλους της Εταιρείας. Κάθε εταιρεία έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να συμβουλεύεται ειδικούς, αφού δεν θέλει να εμπλέκεται η αρμόδια  Δημόσια Υπηρεσία η οποία σύμφωνα με το νόμο 3028/2002 έχει και την κύρια ευθύνη για  την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας.

Προφανώς εδώ μιλώ για τον κ. Τιβέριο, επιφανή επιστήμονα της αρχαιολογικής κοινότητας. Δεν θα μιλούσα αν ο ίδιος ο κ. Τιβέριος δεν καταφέρονταν με άρθρα του μέσω της εφημερίδας «ΤΟ ΒΗΜΑ» όπου είναι μόνιμος αρθρογράφος εναντίον των «κακών» συνδικαλιστών που δεν αντιλαμβάνονται ότι κάθε αρχαιολόγος έχει και την ειδικότητά του, επομένως τα αρχαία κινδυνεύουν όταν ασχολούνται μ’ αυτά μη εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό. Δε θα μιλούσα αν δεν καταφέρονταν απαξιωτικά εναντίον ενός προσώπου-συναδέλφου, με μοναδικό επιχείρημα ότι ενώ είναι Βυζαντινολόγος αναλαμβάνει Διευθυντής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο άρθρο του ο κ.Τιβέριος με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η Κατρακύλα…»  σημείωνε: «Τα αρχαία δεν έχουν φωνή και η ανεπιτυχής διαχείρισή τους έχει συνέπειες οι οποίες δεν είναι άμεσα ορατές» Σε νεότερο άρθρο του με τον τίτλο: «Πόλη και αρχαία» επισημαίνει: «…..Σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει, πάση θυσία, να επιδιώκεται συνύπαρξη των αρχαιοτήτων με το κοινωφελές έργο. Αυτό δεν είναι κάτι ανέφικτο. Αρκεί τα εμπλεκόμενα στα έργα αυτά πρόσωπα να είναι καταρτισμένα και να γνωρίζουν καλά το αντικείμενο της δουλειάς τους, να διαθέτουν θέληση και φαντασία, να έχουν συναίσθηση των δυσκολιών που πρόκειται να αντιμετωπίσουν και να είναι σε θέση να επιλέγουν τις καταλληλότερες κάθε φορά λύσεις· ακόμη είναι αναγκαίο να έχουν παιδεία και συνείδηση της σημασίας της διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς, να είναι πολίτες με ήθος, υπηρέτες των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου και όχι μεμονωμένων ατόμων. Πάντα υπάρχουν λύσεις, που ακόμη και αν δεν αποτρέπουν καταστροφές αρχαιοτήτων, τις περιορίζουν και τις ελαχιστοποιούν». Σε άλλο ρεπορτάζ  από το τοπικό συμβούλιο της ίδιας εφημερίδας σημειώνεται: «Όπως όμως  είπε ο  καθηγητής και  ακαδημαϊκός Μιχάλης Τιβέριος,  ο  οποίος είναι  σύμβουλος της  Αττικό Μετρό στα αρχαιολογικά  ζητήματα,  οι  δύο  σταθμοί _Βενιζέλος  και Αγίας Σοφίας_ δεν  έπρεπε καν  να  γίνουν! Γιατί από τη στιγμή που  αποφασίστηκαν,  το  μέλλον των ευρημάτων  ήταν σαφές.  Εδώ να  σημειώσουμε  εξάλλου,  ότι  η εταιρεία Αττικό Μετρό  ήταν ανένδοτη στην  μετακίνηση  ή στην κατάργηση των σταθμών».

Αν λοιπόν είναι συνεπής με τα λόγια του ο κ.Τιβέριος τότε:

α) θα αρνούνταν όχι μόνο να γνωμοδοτήσει, αλλά ούτε καν να παραστεί, ως κλασικός αρχαιολόγος για βυζαντινές αρχαιότητες και θα πρότεινε έναν αντίστοιχης ειδικότητας συνάδελφό του.

β) Αν ήταν σαφής η κακή (λέω εγώ) τύχη των αρχαίων στους σταθμούς Βενιζέλου και Αγ. Σοφίας γιατί ο κ. Τιβέριος συμπράττει σ’ αυτή τη τύχη των αρχαίων;

γ) τι εννοεί ο κ. Τιβέριος με την φράση του, αν ανήκει σ’ αυτόν, σύμφωνα με το ρεπορτάζ  του Βήματος: «…Γιατί από τη στιγμή που  αποφασίστηκαν,  το  μέλλον των ευρημάτων  ήταν σαφές». Απλά δέχεται ο κ. Τιβέριος την τύχη τους όποια και να είναι αυτή, ως αποτέλεσμα των αποφάσεων;

δ) Προέχουν τα αρχαία και η συνύπαρξή τους με σύγχρονα τεχνικά έργα (ή όπως ο ίδιος τα ονομάζει «με κοινωφελή έργα»  ή προέχει η ανένδοτη άποψη της Εταιρείας υπέρ της μεταφοράς τους;

ε) Γιατί εν τέλει ο κ. Τιβέριος δεν παραιτείται  από σύμβουλος της Εταιρείας για να είναι και ηθικά εντάξει και συνεπής με τα γραπτά του  και ακολούθως να ενώσει τη φωνή του, η οποία θα είναι πολύ χρήσιμη, αφού γνωρίζει πράγματα από το εσωτερικό της εταιρείας μ’ εκείνη των συναδέλφων του που αν και μη επιφανείς επιστημονικώς, ίσως και άλλης ειδικότητας δεν αποδέχονται τη μετακίνηση των αρχαιοτήτων;

Τέλος σύμφωνα με το ρεπορτάζ του Βήματος «Από το 1999 ήδη αλλά  και κυρίως το 2006   οι εισηγήσεις των Εφορειών Αρχαιοτήτων ήταν αρνητικές στη διαδρομή του μετρό από αυτά τα  σημεία  και προειδοποιούσαν για  την  ύπαρξη  σημαντικών αρχαιοτήτων αλλά  δεν  εισακούσθηκαν…. επισήμανε  μάλιστα χαρακτηριστικά  η γενική γραμματέας κυρία Λίνα Μενδώνη»  Και οι παρούσες εισηγήσεις των Εφορειών αρχαιοτήτων όμως δεν εισακούστηκαν από το ΚΑΣ και τη Γενική γραμματέα;

Το βέβαιο είναι ότι υπάρχουν αρχαιολόγοι που δεν επιθυμούν να γίνουν σύμβουλοι εταιρειών αντικαθιστώντας την Αρχαιολογική Υπηρεσία και υπερασπίζονται τις αρχαιότητες, Πρόκειται για αρχαιολόγους ανώνυμους, αφανείς και μη αρθρογραφούντες επί παντός επιστητού. Υπάρχουν (και υπήρξαν) αρχαιολόγοι-συνδικαλιστές που υπερασπίζονται και υπερασπίζονταν από τη θέση τους τις αρχαιότητες με τα πενιχρά κονδύλια του Κράτους για τον Πολιτισμό. Υπάρχουν και υπήρξαν αρχαιολόγοι οι οποίοι δεν επιδιώκουν ή δεν επιδίωξαν την αναγνώριση της πολιτικής εξουσίας με τη τοποθέτησή τους σε κάποια θέση.  Υπάρχουν  και υπήρξαν αρχαιολόγοι οι οποίοι ποτέ δε θα γίνουν ακαδημαϊκοί αν και έχουν προσφέρει πολλά στην επιστήμη.

Στην παρούσα συγκυρία  της κρίσης είναι εύκολο να ονομαστούν μη αναπτυξιακές οι απόψεις της υπεράσπισης των αρχαίων. Κάποιοι φοβούνται αυτές τις κατηγορίες και αναδιπλώνονται και στρογγυλεύουν τα πάντα, ξεχνώντας ότι πριν και πάνω απ’ όλα είναι αρχαιολόγοι.

© Επιμελητής